Zakończenie

82. „Dam wam pasterzy według mego serca” (Jr 3, 15).

Ta Boża obietnica do dziś żyje i wypełnia się w Kościele, który w każdej epoce zachowuje radosną świadomość, że to do niego są skierowane te prorocze słowa, i widzi, jak spełniają się co dzień w tak wielu częściach świata, a co ważniejsze - w tak wielu ludzkich sercach, zwłaszcza młodych. Pragnie zatem, aby wobec jego wielkich i pilnych potrzeb, u progu trzeciego tysiąclecia ta Boża obietnica spełniała się w sposób nowy, bardziej rozległy, intensywny i skuteczny, niczym niezwykłe wylanie Ducha Pięćdziesiątnicy.

Boża obietnica budzi w sercu Kościoła modlitwę, płomienne i ufne w Jego miłość błaganie do Ojca, który posłał Jezusa Dobrego Pasterza, Apostołów i ich następców oraz niezliczoną rzeszę kapłanów, aby nadal okazywał dzisiejszemu człowiekowi swą wierność i dobroć.

Kościół gotów jest odpowiedzieć na tę łaskę, zdaje sobie bowiem sprawę, że dar Boży wymaga jednogłośnej i wielkodusznej odpowiedzi: cały Lud Boży winien niestrudzenie modlić się o powołania kapłańskie i zabiegać o nie; kandydaci do kapłaństwa muszą bardzo solidnie przygotować się do przyjęcia Bożego daru i życia nim, świadomi, że są absolutnie niezbędni Kościołowi i światu; muszą rozmiłować się w Chrystusie Dobrym Pasterzu, kształtować swoje serca według Jego Serca, gotowi wyjść na drogi świata jako Jego żywe wizerunki, aby głosić wszystkim Chrystusa Drogę, Prawdę i Życie.

Szczególne wezwanie kieruję do rodzin: niech rodzice, a zwłaszcza matki, umieją hojnie ofiarowywać Panu swoich synów, których On powołuje do kapłaństwa, niech towarzyszą im z radością na drodze ich powołania, świadomi, że pomnażają i pogłębiają w ten sposób swą płodność jako chrześcijanie i członkowie Kościoła i mogą w pewnym sensie zaznać szczęścia, które stało się udziałem Dziewicy-Matki Maryi: „Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona” (Łk 1, 42).

Do dzisiejszej młodzieży mówię zaś: bądźcie bardziej podatni na głos Ducha, w głębi waszych serc zechciejcie usłyszeć wielkie wezwania Kościoła i ludzkości, nie lękajcie się otworzyć waszych dusz na powołanie Chrystusa Pana, umiejcie dostrzec pełne miłości spojrzenie, jakim was ogarnia, z entuzjazmem odpowiedzcie na propozycję naśladowania Go całym życiem.

Odpowiedzią Kościoła na tę łaskę jest podejmowany przez kapłanów wysiłek stałej formacji, której domagają się godność i odpowiedzialność nałożone na nich przez sakrament kapłaństwa. Wszyscy kapłani winni sobie uświadamiać, jak niezwykle potrzebna jest dzisiaj ich formacja: nowa ewangelizacja potrzebuje nowych głosicieli Ewangelii, to znaczy kapłanów, którzy starają się przeżywać swoje kapłaństwo jako szczególną drogę do świętości.

Bóg obiecał Kościołowi, że da mu nie jakichkolwiek pasterzy, ale pasterzy „według swego Serca”. „Serce” Boże objawiło się nam w pełni w Sercu Chrystusa Dobrego Pasterza. A Serce Jezusa także dziś lituje się nad losem ludzkich rzesz i daje im chleb prawdy, chleb miłości i życia (por. Mk 6, 30 rm.); pragnie, by w innych sercach - sercach kapłanów rozbrzmiewał nakaz: „Wy dajcie im jeść” (Mk 6, 37). Ludzie nie chcą być częścią anonimowego, przelęknionego tłumu, chcą zostać rozpoznani i wezwani po imieniu, chcą iść bezpiecznie po ścieżkach życia, chcą, by ich odnaleziono, jeśli się zagubią, by ich kochano, chcą otrzymać zbawienie jako najwyższy dar Bożej miłości: to właśnie czyni Jezus Dobry Pasterz - a wraz z Nim kapłani.

Na zakończenie tej Adhortacji kieruję spojrzenie ku wielkiej rzeszy tych, którzy myślą o kapłaństwie, do seminarzystów i do kapłanów, którzy we wszystkich częściach świata, czasem w trudnych lub wręcz dramatycznych warunkach, z radosną gorliwością dochowują wierności Panu, służą niestrudzenie Jego owczarni, każdego dnia oddają życie, aby mogła wzrastać wiara, nadzieja i miłość w sercach i w historii ludzi naszych czasów.

Wy, drodzy kapłani, czynicie to dlatego, że sam Chrystus mocą swego Ducha powołał was, abyście w glinianych naczyniach waszego codziennego życia nieśli ludziom bezcenny skarb miłości Dobrego Pasterza.

W łączności z Ojcami Synodalnymi, w imieniu wszystkich biskupów świata i całej wspólnoty kościelnej wyrażam wam całą wdzięczność, na jaką zasługuje wasza wierność i posługa233.

Życzę wam wszystkim, byście dzięki łasce mogli odnawiać każdego dnia dar Boży, otrzymany w obrzędzie nałożenia rąk (por. 2 Tm 1, 6), czerpać pociechę z głębokiej przyjaźni, jaka wiąże was z Chrystusem i jednoczy z sobą nawzajem, doznawać pociechy z tego, że owczarnia Chrystusa wzrasta coraz bardziej w miłości do Niego i do każdego człowieka, żywić radosne przekonanie, „że Ten, który zapoczątkował w was dobre dzieło, dokończy go do dnia Chrystusa Jezusa” (Flp 1, 6). Jednocześnie, z wszystkimi i z każdym z was, zwracam się w modlitwie do Maryi, Matki i wychowawczyni naszego kapłaństwa.

Każdy aspekt formacji kapłańskiej można związać z Maryją, jako osobą, która pełniej niż ktokolwiek inny odpowiedziała na Boże powołanie, stała się służebnicą i uczennicą słowa tak dalece, że poczęła w swym Sercu i w swym ciele Słowo - które stało się człowiekiem - aby ofiarować je ludzkości, została powołana, aby wychowywać jedynego i wiecznego Kapłana, uległego i poddanego Jej matczynej władzy. Przez swój przykład i wstawiennictwo Najświętsza Dziewica nadal troszczy się o rozwój powołań i kapłańskiego życia w Kościele.

Dlatego my, kapłani, jesteśmy powołani, aby rozwijać w sobie głęboką i pełną miłości pobożność do Maryi Dziewicy, naśladować Jej cnoty i często się modlić.

Maryjo,
Matko Jezusa Chrystusa i Matko kapłanów,
przyjmij ten tytuł, którym Cię obdarzamy,
by oddać cześć Twemu macierzyństwu
i wraz z Tobą kontemplować Kapłaństwo
Twego Syna i Twoich synów,
Święta Boża Rodzicielko.
Matko Chrystusa,
Kapłanowi-Mesjaszowi dałaś ludzkie ciało,
by zostało namaszczone Duchem Świętym
dla zbawienia ubogich i skruszonych w sercu
- zachowaj kapłanów
w Twoim Sercu i w Kościele,
Matko Zbawiciela.
Matko wiary,
Ty przyniosłaś do świątyni Syna Człowieczego,
wypełnienie obietnic danych Ojcom
- oddawaj Ojcu, dla Jego chwały,
kapłanów Twego Syna,
Arko Przymierza.
Matko Kościoła,
razem z uczniami
w Wieczerniku modliłaś się
do Ducha Świętego
za Nowy Lud i jego Pasterzy
- uproś dla stanu kapłańskiego
pełnię darów,
Królowo Apostołów.
Matko Jezusa Chrystusa,
byłaś z Nim u początków jego życia i Jego misji,
szukałaś Go wśród tłumów, gdy nauczał,
stałaś przy Nim,
gdy został wywyższony ponad ziemię,
wyniszczony przez jedyną i wieczną ofiarę,
a towarzyszył Ci Jan jako Twój syn
- przygarniaj powołanych,
osłaniaj od początku ich wzrastanie,
wspomagaj w życiu i w posłudze
Twoich synów,
Matko kapłanów.
Amen. W Rzymie, u św. Piotra,
dnia 25 marca 1992,
w Uroczystość Zwiastowania Pańskiego,
w czternastym roku Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież

1. Propositio 2.

2. Przemówienie na zakończenie Synodu Biskupów (27 października 1990 r.), 5: „L´Osservatore Romano”, 28 października 1990 r.

3. Por. Propositio 1.

4. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 28; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis; Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius.

5. Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (6 stycznia 1970 r.): AAS 62 (1970), 321-384.

6. JAN PAWEŁ II, Przemówienie na zakończenie Synodu Biskupów (27 października 1990 r.), 3: m. cyt.

7. Tamże, 1: m. cyt.

8. ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, Orędzie Ojców Synodu do Ludu Bożego (28 października 1990 r.), III: „L´Osservatore Romano”, 29-30 października 1990 r.

9. JAN PAWEŁ II, „Anioł Pański” (14 stycznia 1990 r.), 2: „L´Osservatore Romano”, 15-16 stycznia 1990 r.

10. Tamże, 3: m. cyt.

11. Por. Propositio 3.

12. PAWEŁ VI, Homilia podczas IX Sesji Soboru Wat. II (7 grudnia 1965 r.): AAS 58 (1966), 55.

13. Por. Propositio 3.

14. Por. tamże.

15. Por. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Lineamenta, 5-6.

16. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 4.

17. Por. Orędzie Ojców Synodu do Ludu Bożego (28 października 1990 r.), I: m. cyt.

18. Przemówienie na zakończenie Synodu Biskupów (27 października 1990 r.), 4: m. cyt.; por. także List do kapłanów na Wielki Czwartek (10 marca 1991 r.): „L´Osservatore Romano”, 15 marca 1991 r.

19. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis; Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius; KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (6 stycznia 1970 r.): dz. cyt., 321-384; II ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW 1971 r.

20. Propositio 7.

21. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 5.

22. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988) 8: AAS 81 (1989), 405; por. II NADZWYCZAJNE ZGROMADZENIE SYNODU BISKUPÓW (1985 r.).

23. Por. Propositio 7.

24. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 7-8.

25. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 1.

26. Por. Propositio 7.

27. Por. tamże.

28. Propositio 7.

29. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym Świecie” - Instrumentum laboris, 16; por. Propositio 7.

30. Por. JAN PAWEŁ II, „Anioł Pański” (25 lutego 1990 r.): „L´Osservatore Romano”, 26-27 lutego 1990 r.

31. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 7-9.

32. Tamże 8; por. Propositio 7.

33. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 9.

34. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 10.

35. Por. Propositio 7.

36. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 10.

37. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 20.

38. Por. Propositio 12.

39. Orędzie Ojców Synodu do Ludu Bożego (28 października 1990 r.), III: m. cyt.

40. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 40.

41. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 12.

42. Sermo 340, 1: PL. 38, 1483.

43. Tamże, dz. cyt.

44. Por. Propositio 8.

45. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 2; 12.

46. Por. Propositio 8.

47. Sermo Morin Guelferbytanus, 32, 1: PLS 2, 637.

48. Mszał Rzymski, Antyfona na komunię IV Niedzieli Wielkanocnej.

49. Por. JAN PAWEŁ II, List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988 r.), 26: AAS 80 (1988), 1715-1716.

50. Propositio 7.

51. JAN PAWEŁ II, Homilia podczas adoracji eucharystycznej w Seulu (7 października 1989 r.), 2: Insegnamenti, XII/2 (1989), 785.

52. ŚW. AUGUSTYN, In Iohannis Evangelium Tractatus, 123, 5: CCL 36, 678.

53. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do kapłanów uczestniczących w kongresie zorganizowanym przez Konferencję Episkopatu Włoch (4 listopada 1980 r.): Insegnamenti, III/2 (1980), 1055.

54. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 14.

55. Tamże.

56. Tamże.

57. Por. PAWEŁ VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975 r), 75: AAS 68 (1976), 64-67.

58. Por. Propositio 8.

59. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Prosbyterorum ordinis, 12.

60. In Iohannis Evangelium Tractatus, 123, 5: dz. cyt.

61. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 12.

62. Por. tamże, 5.

63. Por. SOBÓR TRYDENCKI, Decretum de iustificatione, cap. 7; Decretum de sacramentis, can. 6 (DS 1529; 1606).

64. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 12.

65. ŚW. AUGUSTYN, Sermo de Nat. sanct. Apost. Petri et Pauli ex Evangelio in quo ait: Simon Iohannis diligis me?: Bibliotheca Casinensis, in „Miscellanea Augustiniana”, t. I, G. Morin OSB (red.), Rzym, Tip. Poligl. Vat., 1930, 404.

66. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 4-6; 13.

67. Por. Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975 r.), 15: dz. cyt., 13-15.

68. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 8; 10.

69. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 5.

70. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Reconciliatio et paenientia (2 grudnia 1984 r.), 31, VI: AAS 77 (1985), 265-266.

71. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 6.

72. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 42.

73. Por. Propositio 9.

74. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 15.

75. Por. tamże.

76. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 42.

77. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 16: AAS 74 (1982), 98.

78. Propositio 11.

79. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 16.

80. Tamże.

81. Propositio 8.

82. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 17.

83. Propositio 10.

84. Tamże.

85. Por. Kongregacja Ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego i Kongregacja Ds. Biskupów, Wytyczne dla wzajemnych stosunków miedzy biskupami i zakonnikami Mutuae relationes (14 maja 1978 r.), 18: AAS 70 (1978), 484-485.

86. Por. Propositio 25; 38.

87. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 23.

88. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 10; por. Propositio 12.

89. Enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990), 67: AAS 83 (1991), 315-316.

90. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 10.

91. Homilia wygłoszona do kapłanów biorących udział w międzynarodowych rekolekcjach (9 października 1989 r.): Insegnamenti, VII/2 (1984), 839.

92. JAN PAWEŁ II, Przemówienie na zakończenie Synodu Biskupów (27 października 1990 r.), 5: m. cyt.

93. Por. Propositio 6.

94. Por. Propositio 13.

95. Por. Propositio 4.

96. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 9.

97. Tamże.

98. ŚW. CYPRIAN, De dominica Oratione, 23: CCL 3/A, 105.

99. Por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 3.

100. Propositio 5.

101. JAN PAWEŁ II, „Anioł Pański” (3 grudnia 1989 r.), 2: Insegnamenti XII/2 (1989), 1417.

102. Orędzie na V Światowy Dzień Modlitw o Powołania (19 kwietnia 1968 r.): Insegnamenti, VI (1968), 134-135.

103. Por. Propositio 5.

104. Por. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 10; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 12.

105. Por. Propositio 13.

106. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 16.

107. Mszał Rzymski, Kolekta Mszy św. o powołania kapłańskie.

108. Por. SOBóR WAT. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 10.

109. Propositio 15.

110. Tamże.

111. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 220: „Nikomu nie wolno (...) naruszać prawa każdej osoby do ochrony własnej intymności”; por. także kan. 642.

112. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 2.

113. Por. SOBÓR WAT. II, Dekr. o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus, 15.

114. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 2.

115. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 6.

116. Tamże, 11.

117. Por. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 2.

118. Propositio 14.

119. Propositio 15.

120. Por. Propositio 16.

121. JAN PAWEŁ II, Orędzie na XXII Światowy Dzień Modlitw o Powołania (73 kwietnia 1985 r.), l: AAS 77 (1985), 982.

122. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, Orędzie Ojców Synodu do Ludu Bożego (28 października 1990 r.), IV: m. cyt.

123. Propositio 21.

124. Por. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 11; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 3; KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (6 stycznia 1970 r.), 51: m. cyt., 356-357.

125. Propositio 21.

126. Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 10: AAS 71 (1979), 274.

127. Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 37: m. cyt., 128.

128. Tamże.

129. Propositio 21.

130. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 24.

131. Por. Propositio 21.

132. Propositio 22.

133. Por. ŚW. AUGUSTYN, Confessiones I, 1: CSEL 33, 1.

134. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Instrumentum laboris, 30.

135. Propositio 22.

136. Propositio 23.

137. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 8.

138. Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 24.

139. Tamże, 2.

140. Tamże, 25.

141. JAN PAWEŁ II, „Anioł Pański” (4 marca 1990 r.), 2-3: „L´Osservatore Romano”, 5-6 marca l990 r.

142. Por. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Conciliun:, 14.

143. ŚW. AUGUSTYN, In Iohannis Evangelium Tractatus, 26, 13: dz. cyt., 266.

144. Liturgia godzin, Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, Antyfona do pieśni Magnificat.

145. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 13.

146. JAN PAWEŁ II, „Anioł Pański” (1 lipca 1990 r.), 3: „L´Osservatore Romano”, 2-3 lipca 1990 r.

147. Propositio 23.

148. Tamże.

149. Por. tamże.

150. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 9.

151. KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (6 stycznia 1970 r.), m. cyt., 354.

152. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 10.

153. Tamże.

154. Por. JAN PAWEŁ II, List do wszystkich kapłanów Kościoła na Wielki Czwartek 1979 r. (8 kwietnia 1979 r.): Insegnamenti, II/1 (1979), 841-862.

155. Propositio 24.

156. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 15.

157. Propositio 26.

158. Por. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 16.

159. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Instrumentum laboris, 39.

160. Por. KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, List do biskupów o nauczaniu filozofii w seminariach (20 stycznia 1972 r.).

161. „Desideravi intellectu videre quod credidi, et multum disputavi et laboravi”, De Trinitate, XV 28, CCL 50/A, 534.

162. Przemówienie do uczestników XXI Włoskiego Tygodnia Biblijnego (25 września 1970 r.): AAS 62 (1970), 618.

163. Propositio 26.

164. „Fides, quae est quasi habitus theologiae”, In lib. Boetii de Trinitate, V, 4 ad 8.

165. Por. In I Sentent., Prol., q. I, a. 1-5.

166. KONGREGACJA DS. NAUKI WIARY, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis (24 maja 1990 r.), 11; 40: AAS 82 (1990), 1554-1555; 1568-1569.

167. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 14.

168. Itinerarium mentis in Deum, Prol., n. 4: Opera omnia, t. V Ad Claras Acquas 1891, 296.

169. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 16.

170. JAN PAWEŁ II, Enc. Sollicitudo rei socialis (30 grudnia 1987), 41: AAS 80 (1988), 571.

171. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991 r.), 54: AAS 83 (1991), 859-860.

172. KONGREGACJA DS. NAUKI WIARY, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis (24 maja 1990 r.), 21: m. cyt., 1559.

173. Propositio 26.

174. Tak na przykład pisał ŚW. TOMASZ z Akwinu: „Trzeba bardziej trzymać się autorytetu Kościoła niż autorytetu Augustyna czy Hieronima lub też jakiegokolwiek innego Doktora” (Summa Theol., II-II, q. 10, a. 12), a ponadto, że „nikt nie może zasłaniać się autorytetem Hieronima czy Augustyna lub też każdego innego Doktora, występując przeciw autorytetowi Piotra” (Tamże, II-II, q. 11, a. 2 ad 3).

175. Propositio 32.

176. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990 r.), 67: m. cyt., 315-316.

177. Por. Propositio 32.

178. Propositio 27.

179. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 4.

180. Konst. dogm. o Kościele Lumen Gentium, 48.

181. Explanatio Apocalypsis, lib. II, 12: PL 93, 166.

182. Por. Propositio 28.

183. Tamże.

184. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 9; por. także JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988 r.), 61: m. cyt., 512-514.

185. Propositio 28.

186. Por. tamże.

187. Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990 r.), 67-68, m. cyt., 315-316.

188. Por. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 4.

189. Propositio 20.

190. Tamże.

191. Tamże.

192. Tamże.

193. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do byłych wychowanków Kolegium Capranica (21 stycznia 1983 r.): Insegnamenti, VI/1 (1983), 173-178.

194. Propositio 20.

195. Tamże.

196. Propositio 9.

197. Tamże.

198. In Iahannem Evangelistam Expositio, c. 21, lect. V 2.

199. Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 3.

200. Por. Propositio 17.

201. Por. KONGREGACJA DS. WYCHOWANIA KATOLICKIEGO, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (6 stycznia 1970 r.), 19: m. cyt., 342.

202. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 7.

203. Propositio 29.

204. Tamże.

205. Por. Propositio 23.

206. Por. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988 r.), 61; 63: m. cyt., 512-514; 517-518; List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988 r.), 29-31: m. cyt., 1721-1729.

207. Por. Propositio 29.

208. Propositio 30.

209. Tamże.

210. Por. Propositio 25.

211. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do kapłanów z ruchu Comunione e Liberazione (12 września 1985 r.): AAS 78 (1986), 256.

212. Por. Propositio 25.

213. JAN PAWEŁ II, Przemówienie wygłoszone podczas spotkania z przedstawicielami duchowieństwa szwajcarskiego w Einsiedeln (15 czerwca 1984 r.), 10: Insegnamenti, VII/1 (1984), 1798.

214. Por. ŚW. AUGUSTYN, In Iohannis Evangelium Tractatus, 123, 5: m.cyt., 678-680.

215. Por. Propositio 31.

216. Acta Ecclesiae Mediolanensis, Mediolan 1559 r., 1178.

217. Por. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.

218. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Instrumentum laboris, 55.

219. Por. Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 6.

220. Enc. Ecclesiam suam (6 sierpnia 1964 r.), III: AAS 56 (1964), 647.

221. Por. KONGREGACJA DS. DUCHOWIEŃSTWA, Wskazania dotyczące współpracy między Kościołami lokalnymi zwłaszcza w celu lepszego rozmieszczenia kleru w świecie Postquam Apostoli (25 marca 1980 r.): AAS 72 (1980), 343-364.

222. Propositio 39.

223. Propositio 34.

224. Tamże.

225. Tamże.

226. Por. Propositio 38; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 1; Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 1; KONGREGACJA DS. INSTYTUTÓW ŻYCIA KONSEKROWANEGO I STOWARZYSZEŃ ŻYCIA APOSTOLSKIEGO I KONGRECACJA DS. BISKUPÓW, Wytyczne dla wzajemnych stosunków między biskupami i zakonnikami Mutuae relationes (14 maja 1978 r.), 2; 10: m. cyt., 475; 479-480.

227. Propositio 35.

228. Tamże.

229. Por. Propositio 36.

230. VIII ZWYCZAJNE ZGROMADZENIE GENERALNE SYNODU BISKUPÓW, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Instrumentum laboris, 60; por. Dekr. o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus, 30; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 8; KPK, kan. 550, 2.

231. Propositio 37.

232. G.B. MONTINI, Lettera pastorale sul senso morale, 1961 r.

233. Por. Propositio 40.