Rada miasta w Częstochowie przyjęła 15 grudnia - nie jednogłośnie, gdyż przy głośnym sprzeciwie części radnych - stanowisko, w którym apeluje do premiera Mateusza Morawieckiego oraz ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka o "likwidację finansowania lekcji religii z budżetu miasta Częstochowy". Autorzy apelu wskazują, że nie chodzi im o "wyprowadzenie nauki religii ze szkół w ogóle", twierdzą natomiast, że "mimo stale zmniejszającej się liczby uczniów biorących udział w lekcjach religii koszty jej nauczania nie spadają". I uznali, że miasto "mogłoby te pieniądze wydać z większą korzyścią dla mieszkańców".

Przypomnijmy zatem najpierw zasady finansowania oświaty w Polsce (nie ma osobnych przepisów dotyczących finansowania lekcji religii), a następnie prawa i zasady organizacji szkolnej katechezy w odniesieniu nie tylko do Kościoła katolickiego, ale wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych zarejestrowanych w naszym kraju.

Finansowanie oświaty

Szkoły i placówki oświatowe prowadzone są głównie przez jednostki samorządu terytorialnego. Prawo oświatowe mówi jednak także o tzw. organie prowadzącym, którym obok samorządu mogą być np. ministrowie (obrony narodowej, spraw wewnętrznych, kultury, rolnictwa czy edukacji) oraz inne osoby prawne lub fizyczne. Jednostki samorządu terytorialnego mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne.

Jednostki samorządu są odpowiedzialne za finansowanie działania szkół. Jak wyjaśnia portal "Strefa edukacji" (strefaedukacji.pl), środki te pochodzą z: budżetu państwa (w postaci subwencji i dotacji, około 38 proc. podatku PIT oraz około 7 proc. podatku CIT odprowadzanego przez mieszkańców w danej gminie), własnych dochodów (m.in. wpływów z podatków od nieruchomości, dochodów przedsiębiorstw komunalnych lub ze sprzedaży nieruchomości, np. gruntów pod inwestycje) oraz pozyskanych funduszy unijnych.

Z raportu Najwyższej Izby Kontroli pt. "Finansowanie zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego" z kwietnia 2022 r. wynika, że środki przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego z budżetu państwa na realizację zadań oświatowych zapewniały finansowanie tych zadań średnio na poziomie 65,2%. Udział środków własnych wyniósł średnio 30,7%, a środki pozyskane z innych źródeł wyniosły 4,1%. Ten ostatni przypadek to np. wsparcie sponsorów i rodziców, inicjatywy wewnątrzszkolne, np. loterie, festyny, kiermasze.

Na co subwencja?

Wysokość subwencji jest ustalona w budżecie rocznym państwa, a jej podział na poszczególne samorządy wylicza się na podstawie ustalonego przez MEiN algorytmu. W 2022 r. ogólna subwencja na ucznia wyniosła 6118 zł. Oznacza to, że dany samorząd na każdego ucznia w gminie otrzymał właśnie taką kwotę. W przypadku uczniów z orzeczeniem o niepełnosprawności kwota ta jest wyższa. Nieco niższą otrzymują uczniowie spełniający obowiązek szkolny poza szkołą (w edukacji domowej), ale zapisani do danej placówki.

Na co samorząd przeznacza subwencję oświatową? Na wynagrodzenia dla nauczycieli oraz osób pełniących funkcje niepedagogiczne w szkołach i przedszkolach (w tym składek od pensji i uposażeń); zakup towarów i usług niezbędnych do funkcjonowania placówek; koszty utrzymania placówek i koszty wynikające z działań statutowych wszystkich szkół i przedszkoli podlegających pod dany samorząd (między innymi na ogrzewanie).

Subwencja oświatowa nie jest źródłem finansowania remontów placówek, jak również stypendiów dla uczniów czy wyposażenia szkół. Na te wydatki szkoły muszą pozyskać środki poza subwencją. Budżet państwa przewiduje tzw. dotacje celowe m.in. na podręczniki, wyposażenie szkół czy właśnie remonty, a także stypendia dla uczniów. O te dotacje każdy samorząd musi starać się indywidualnie, składając wnioski z odpowiednim wyprzedzeniem i uzasadnieniem.

Szkolna katecheza - prawo wszystkich wyznań

Katechizację w szkołach prowadzą Kościoły i związki wyznaniowe zarejestrowane w RP. Czynią to na mocy art. 53 ust. 4 Konstytucji RP oraz m.in. na podstawie ustaw o stosunku państwa do danego Kościoła. Zazwyczaj jest tam zapisane, że Kościół „ma prawo do prowadzenia katechezy i nauczania religii”. Tak wskazuje np. art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Podziel się cytatem

W przypadku Kościoła katolickiego o prawie do szkolnej katechezy mówi ponadto Konkordat. W art. 12 pkt. 1 zapisano: "Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji, Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych". W pkt. 4 dodano, że: "W sprawach treści nauczania i wychowania religijnego nauczyciele religii podlegają przepisom i zarządzeniom kościelnym, a w innych sprawach przepisom kościelnym".

Nauczanie religii odbywa się w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych lub zajęć przedszkolnych tygodniowo. Przy czym lekcja w szkole trwa 45 minut, a w przedszkolu zajęcia dla 3-4-latków – 15 minut, natomiast dla 5-6-latków – pół godziny. Zmniejszenie liczby godzin jest możliwe jedynie za pisemną zgodą biskupa diecezjalnego i w praktyce wynika jedynie z braków kadrowych wśród nauczycieli religii, a z roku na rok są one coraz większe.

Obowiązek organizacji lekcji religii spoczywa na dyrekcji szkoły. Jeśli zgłosi się przynajmniej 7 chętnych, lekcje odbywają się w klasach lub grupach międzyklasowych, natomiast grupy międzyszkolne organizowane są dla 3 chętnych. Analogiczne przepisy jak w przypadku lekcji religii katolickiej, dotyczą organizowania lekcji religii innych wyznań, także dla wyznawców islamu czy judaizmu.